ดอกไม้สวย ด้วยสวยดอก

ขึ้นต้นว่าสวยดอกคนเหนือจะเข้าใจดีว่าคืออะไร แต่หากถาม คนในภาคอื่นๆ อาจเข้าใจว่าคือ ดอกไม้สวย หรือ สวยดอกไม้ อันหลังนี่คล้ายฝรั่งแปลไทย จะสวยหรือไม่สวย อย่างไร สวยดอกที่จะพูดถึงก็คือ “สวยดอก” ที่หมายถึง “กรวยดอกไม้”ของล้านนา

สวยดอก หรือ กรวยดอกไม้ คือหนึ่งในเครื่องสักการะบูชา ของชาวล้านนาที่มีมาแต่เนิ่นนานจนหาบันทึกหลักฐานไม่เจอ มีแต่การคาดเดาตามเหตุผลที่ควรจะเป็นว่า คือกรวยใส่ ดอกไม้เพื่อนำไปวัดบูชาพระหรือใช้ในพิธีกรรม กรวยที่ทำขึ้น ส่วนใหญ่ทำจากใบตองหรือกระดาษโดยม้วนเป็นกรวยเย็บ ด้วยไม้กลัด มีทรงรีแหลมยาว แต่สิ่งสำคัญของสวยดอกอยู่ที่ ส่วนประกอบคือ “กาบ” หรือ “กลีบ” ที่พับเป็นเเบบต่างๆและ เย็บติดกรวย

อะไรก็ตามหากทำแบบธรรมดาคนมักไม่จดจำ ดังนั้นสวยดอกจึงต้องมีการประดิษฐ์กาบต่างๆขึ้นมามากมายหลายแบบ พร้อมทั้งตั้งชื่อเพื่อให้ง่ายต่อการจดจำ กาบสวยดอกหลายกาบยังคงสืบทอดมาถึงปัจจุบันได้แก่ กาบหูกระต่าย กาบปากนก กาบหูช้าง และกาบพระเจ้านั่ง แต่ก็มีอีกหลายกาบที่ไม่ได้รับ ความนิยมเนื่องจากใช้เวลาในการทำที่ยาวนานและยากกว่า

หากถามคนล้านนาว่าใช้สวยดอกเพื่ออะไร ก็จะมีคำตอบว่า ใช้บูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือใช้ประกอบในพิธีกรรม เนื่องจากคนล้านนามีความผูกพันอย่างแน่นแฟ้นกับความเชื่อในท้องถิ่น และแรงศรัทธาในพระพุทธศาสนา การเคารพในสิ่งศักดิ์สิทธิ์จึงเป็นสิ่งที่สร้างความเป็นสิริมงคลให้กับตนเอง

ชาวล้านนายังมีความเชื่อที่เล่าสืบต่อกันมาว่า ในตำนานสมัยพุทธกาล ถ้าพุทธศาสนิกชนบูชาพระรัตนตรัยด้วยดอกไม้และธูปเทียนเมื่อเสียชีวิตแล้วจะไปเกิดยังสรวงสวรรค์ มีรูปร่างสวยงาม และหากนำสิ่งดีมาบูชาก็จะเกิดเป็นอานิสสงค์ที่ดีในภายภาคหน้า ดังนั้นจึงนิยมถวายธูป เทียน ข้าวตอก ดอกไม้ เป็นต้นมา ดังนั้นเมื่อนำข้าวตอก ดอกไม้ ธูป เทียนมารวมกันจึงเกิดภูมิปัญญาในการนำสิ่งต่างๆมารวมกันให้สะดวกยิ่งขึ้น โดยหาวัสดุมาห่อหุ้มให้ดอกไม้มีความคงทน สามารถบรรจุข้าวตอก ธูป และเทียน โดยที่ไม่หกรั่วไหล คิดค้นโดยใช้วัสดุธรรมชาติที่หาได้ง่ายและมีอยู่ทั่วไป เช่นใบตองมาประดิษฐ์ และตกแต่งให้งดงามจนเป็นสวยดอกเช่นปัจจุบัน สิ่งต่างๆที่บรรยายมาอาจไม่ใช่เป็นสิ่งที่เป็นจริง แต่เป็นสิ่งที่ คิดและจินตนาการ ซึ่งอาจเป็นส่วนหนึ่งของจุดเริ่มในการค้นหาถึงสาเหตุของความจริงผ่านการสื่อความหมายในเชิงสัญลักษณ์ เพื่อสร้างแบบอย่างให้เกิดความเข้าใจและสืบทอดความรู้

ดังนั้นกระบวนการศึกษาข้อมูลของสวยดอก จึงมีปรากฎการณ์ต่อยอดในอีกหลายขั้นตอน ขั้นตอนด้านความเชื่อที่น่าสนใจของสวยดอกเริ่มตั้งแต่การพับใบตองเลยทีเดียว ว่ากันว่าหากพับสวยดอกเพื่อใช้ในงานศพห้ามใช้ใบตองซ้อนกันหลายชั้นเพราะจะทำให้มีคนเสียชีวิตซ้ำซ้อนติดต่อกัน แต่ตรงกันข้ามถ้าใช้สวยดอกในงานบุญหรืองานมงคลต้องใช้ใบตองซ้อนกันเพื่อเสริมบุญบารมีหรือแม้กระทั่งการม้วนกรวยจะไม่นิยมม้วนแนวขวางเพราะจะขัดโชคลาภ ขนาดไม้กลัดยังถึงขั้นห้ามกลัดแนวขวางเพราะ จะขัดขวางและเกิดอุปสรรคได้

ส่วนกาบสวยดอก มีกาบต่างๆมากมายแต่ไม่มีบันทึกไว้อีกเช่นกันว่ามีชื่อตั้งกันอย่างไร ซึ่งชื่อที่มี บ้างก็มาจากสัตว์ เช่น กระต่าย นก งู ช้าง บ้างก็มาจากสิ่งของในท้องถิ่นเช่นพัด หรือพระพุทธรูป แล้วแต่จะตั้งกันไป มีที่น่าสงสัยคือกาบที่ เรียกว่า “อี่นิ่วอุ่มหน้า” ซึ่งก็ยังงงจนถึงบัดนี้ว่าอี่นิ่วนี่คือตัว อะไร ลิง ชะนี แมว หรือคน

จากขั้นตอนการม้วน การพับ เเละการทำกาบ มาถึงขั้นตอนการใช้สวยดอก มีตำนานโบราณมากมายที่เขียนไว้ถึงการใช้สวยดอกในพิธีกรรมเพื่อให้รู้ว่าสวยดอกนั้นมีความสำคัญอย่างไร เนื่องจากคนล้านนามีความเชื่อในเรื่องเร้นลับ การใช้สวยดอกในพิธีกรรมจึงมีให้เห็นมากมาย เช่นหากเจ็บป่วย หรือประสบอุบัติเหตุจะทำพิธีรดน้ำมนต์เพื่อสะเดาะเคราะห์ พระภิกษุสงฆ์จะเป็นผู้ทำพิธี โดยทำในอุโบสถของวัด ใช้สวยดอกใส่ดอกไม้หอมนานาชนิดนำไปแช่ในขันน้ำมนต์เพื่อประกอบพิธีและเมื่อเสร็จจึงนำสวยดอกออกจะให้น้ำไหลจากด้านบนลงสู่ด้านล่างของสวยดอก และนำน้ำนั้นพรมเป็นน้ำมนต์ปัดเป่าให้กับผู้ป่วย และให้เก็บสวยดอกนั้นกลับไปบูชาที่บ้านต่อ และยังมีความเชื่อต่อไปอีกว่า หากบ่อน้ำขุ่น เมื่อเอาสวยดอกที่ผ่านการปลุกเสกโยนลงในน้ำจะทำให้น้ำนั้นใสสะอาดได้ สวยดอกที่ทำพิธีมงคลต่างๆนี้เรียกว่า “สวย โบสถ” ซึ่งหมายถึงสวยที่ทำในอุโบสถ

ยังมีเรื่องราวต่างๆของสวยดอกอีกมากมายให้ติดตามหลายตอน เอาเป็นว่าเขียนได้เป็นเล่ม เล่าได้อีกหลายตอน ชนิดที่ติดใจจนต้องลุกขึ้นมาเรียนทำสวยดอกเลยทีเดียวเชียว ถึงแม้ว่าสวยดอกจะเป็นเพียงแค่กรวยธรรมดา แต่หากได้พิจารณาแล้วจะรู้ว่าแค่กรวยธรรมดาสามารถเปลี่ยนเป็นกรวยเทวดาได้ถ้าใช้เป็น ดังเฉกเช่นที่สร้างรายได้ให้กับอาชีพพับสวยดอกขาย เพราะสวยดอกสวยจริงๆ

Story by

จารุนันท์ เชาวน์ดี

ชอบมีเรื่องกับของสวยงาม ชอบยามว่างกับชาละมุน

ใช้เวลาว่างคิดการใหม่ เพื่อใส่ใจในความสุข